Crkva Svetog Đorđa na Oplencu
Koordinate: 44° 14′ 50" SGŠ, 20° 41′ 1" IGD
_Serbien.jpg)
Oplenac je brdo pored Topole na kome se nalazi Mauzolej dinastije Karađorđevića. Knez Aleksandar Karađorđević je ovde podigao prve vinograde, a kralj Petar I Karađorđević je počeo zidanje crkve mauzoleja i celog istorijsko—memorijalnog kompleksa koji će potom postati Zadužbina Karađorđevića na Oplencu.
Danas kompleks obuhvata pored crkve Sv. Đorđa, Mauzoleja srpske kraljevske porodice, kraljeve vinograde, muzej (Vinogradareva kuća), kuću Kralja Petra, kraljevu vilu, kraljičinu vilu, Karađorđevu crkva, spomenik Karađorđu i hotel.
Naziv brda potiče od oplena, drvenih delova volovskih kola koja su se pravila od hrasta i cera kojima je ovo brdo bilo prekriveno.
Godine 1903. Kralj Petar I Karađorđević je izabrao mesto 337 metara visoko, na vrhu Oplenca kao lokaciju za svoju zadužbinu, crkvu Sv. Đorđa. 1. maja 1910. godine započeta je gradnja crkve, prema planovima Koste J. Jovanovića. U jesen 1912. godine crkva je već bila skoro dovršena i čekala na osvećenje. Arhiepiskop srpski Dimitrije je osveštao crkvu.
U zatišjima između balkanskih ratova 1913. godine i Prvog svetskog rata 1914. godine nastupio je zastoj u dovršenju crkve. Kada je Austrougarska okupirala Srbiju, pred zimu 1915. godine, crkva je bila izložena brutalnom pljačkanju – skinut je i odnet bakarni pokrivač sa kubeta i krovova, kao i bakarna ukrasna oplata sa portala. Nestali su i gromobran i zvona. Polupani su mnogi prozori, mermerni stubići i ornamenti. Pod izgovorom da tu može biti sklonjena važna arhiva, okupatori su oskrnavili grobove u kripti.
Po povratku u oslobođenu Otadžbinu i stvaranju Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Kralj Petar nije dočekao da vidi svoju zadužbinu konačno završenu. Umro je 16. avgusta 1921. godine, a njegov naslednik, Kralj Aleksandar I Karađorđević, lično se starao o njenom završetku. Crkva je ponovo osveštana 9. septembra 1930. U njoj je obavljano bogosluženje do 1947.
- Osnova
- Crkva je petokupolna građevina. Unutrašnja dužina hrama je 30 metara, a visina svoda 27 metara.[1]
- Sarkofazi
- U hramu se nalaze dva sarkofaga: u severnoj pevnici sarkofag Kralja Petra I (1844–1921), ktitora crkve, a u južnoj pevnici sarkofag Vožda Karađorđa (1762–1817), prvog vladara obnovljene Srbije i rodonačelnika dinastije Karađorđevića.
- Mozaik
- Ceo mozaik sastoji se od 725 slikanih kompozicija (513 u hramu i 212 u kripti), na kojima se nalazi 1.500 figura. Ukupna površina mozaika je 3.500 metara kvadratnih, sa 40 miliona raznobojnih staklenih kockica, koje imaju 15.000 raznih nijansi boja.[1]
- Kripta
- Namenjena za sahranu umrlih članova dinastije Karađorđevića, kripta se nalazi pod celom crkvom Sv. Đorđa.
U kripti se nalazi 39 grobnica. Na Oplencu je do sada sahranjeno 27 člana Dinastije Karađorđevića. Šest generacija porodice Karađorđević je sahranjeno u kripti:
Prva generacija - Marica (rođena Živković), majka Karađorđeva (umrla 1811).
Drugi naraštaj - Karađorđe (u sarkofagu u hramu) i njegova supruga Jelena (1764–1842).
Treći naraštaj – Karađorđev sin, Knez Aleksandar, i njegova supruga Kneginja Persida (1813–1875), kći valjevskog vojvode Jevrema Nenadovića.
Četvrti naraštaj – devetoro dece Kneza Aleksandra i Kneginje Perside, kako sledi: Kleopatra (1835-1855), Aleksije (1836-1840), Svetozar (1841-1847), Kralj Petar I (u sarkofagu u hramu), čija je supruga Kneginja Ljubica – Zorka (1864–1890), kći crnogorskog Kneza Nikole Petrovića, sahranjena ovde u kripti; zatim Jelena (1846–1867), Andreja (1848–1864), Jelisaveta (1851–1852), Đorđe (1856–1888) i Arsen (1859–1938).
Peti naraštaj – deca Kralja Petra I i Kneginje Zorke: Milena (1886–1887), Đorđe (1887–1972), čija je supruga Radmila (devojačko Radović, 1907–1993), Kralj Aleksandar I Karađorđević (1888–1934) njegova supruga kraljica Marija (1900-1961) (ostatci doprimljeni iz Frogmor groblja u Velikoj Britaniji 29 aprila 2013 a sahrnjeni 26 maja 2013 ) i Andrija (1890–1890, živeo samo 23 dana).
Šesti naraštaj – deca Kralja Aleksandra I, Kraljević Tomislav (1928–2000). Kralj Petar II (1923-1970)(ostaci doprimljeni iz SAD-a 22 januara 2013, a sahranjeni 26 maja 2013) njegova supruga kraljica Aleksandra (1921-1993)(ostatci doprimljeni iz Tatoj groblja u Grčkoj 09 maja 2013 a sahranjeni 26 maja 2013),Kraljević Andrej (1929-1990)(ostatci doprimljeni iz Ilionis , SAD 15 maja a sahranjeni 26 maja 2013)
6 oktobra 2012 godine u mauzoleju bilu su sahranjeni Knez Pavle (1893-1976) njegova supruga Kneginja Olga (1903-1997) i njihov sin Knežević Nikola (1928-1954), koji su 29 oktobra bili ekshumirani iz Lozane , Švajcarska.
Od desetoro dece Kneza Aleksandra i Kneginje Perside, samo njihovo najstarije dete, kći Poleksija (1833–1914), nije ovde sahranjena. Ona je bila udata za istoričara i ministra Kostu Nikolajevića (1821–1877) i sa njim izrodila šestoro dece. Njihovo peto dete po redu, Persida Nikolajević (rođena 1860), nije se udavala i posvetila se vaspitanju i negovanju dece svoga ujaka, Kralja Petra I. Ova dostojanstvena žena je provela okupaciju 1941–1944. godine u Topoli, voljena od meštana. Umrla je 30. juna 1945. godine na Oplencu u oslobođenoj Topoli i dva dana kasnije, 2. jula, sahranjena u kripti.
Grobnice su popunjavane bez posebnog reda i bez poštovanja kriterijuma, kao što su: generacijsko načelo, stepen srodstva, redosled u smrti. Tako, posetilac se može donekle zbuniti, pogotovo što se neka imena ponavljaju (dve Jelene, dve Perside i dvojica Andrija). Ipak, kripta u crkvi Sv. Đorđa na Oplencu je po nečemu izuzetna, u smislu da su tu sahranjeni ostaci najviše članova vladalačke srpske Dinastije. Tu je, istovremeno, sahranjeno najviše vladara na jednom mestu. Od 27 groba Dinastije Karađorđevića, pet pripadaju vladarima, i to grobovi Vožda Karađorđa i Kralja Petra Prvog u sarkofazima u crkvi i Kralj Aleksandar I , Knez Aleksandar , Kralj Petar Drugi i Namesnik Knez Pavle u Kripti. Takođe ukrašena po svim površinama mozaikom, kripta čini nerazdvojnu i jedinstveno lepu celinu sa hramom. Crkva sv. Đorđa na Oplencu (sa grobnicom), zasnovana na najboljim tradicijama srpsko—vizantijskog neimarstva, predstavlja, po oceni istoričara umetnosti Miodraga Jovanovića „građevinu izuzetno čvrste tektonike i čistog arhitektonskog izraza”. Njeno slikarstvo, čineći u mozaiku pravu analogiju sa najlepšim ostvarenjima srpske srednjovekovne umetnosti, na koju se formalno i tematski naslanja, jeste „originalno smišljena celina, homogena i jedinstvena u celokupnoj srpskoj umetnosti” (P. Pajkić). Kao impozantan spomenik, vidljiv na desetine kilometara unaokolo, ova crkva je istovremeno i svedočanstvo o vekovnom državničkom pregnuću i umetničkom izražavanju.
Simbol Topole je Karađorđe. Simbol Dinastije Karađorđevića je Oplenac, koji je to postao od 1903. do 1930. kao jedinstvena istorijska celina. Vremenom, nastala je Zadužbina Kralja Petra I Karađorđevića. Komunističke vlasti su je ukinule 1947. godine. 1990. godine, zaposleni u ustanovama koje su prethodno bile deo Zadužbine, su samoinicijativno na Vidovdan proglasili obnovu rada zadužbine. Odbacili su tada postojeći status i promenili naziv „Centar za kulturu Dušan Petrović Šane” u „Zadužbina Kralja Petra I Karađorđevića“. Nakon prvobitnog otpora, vlasti su popustile i zadužbina je zvanično i legalno priznata 7. februara 1993. godine, kada je i ponovo počela sa radom. Deo imovine (imanja i zgrada) je vraćen. Veći deo imovine nije vraćen do danas.
- ↑ 1,0 1,1 Mile Nedeljković, Topola, Karađorđev grad, Oplenac, Topola, 2006.
- ↑ TO Srbija: Crkva sv. Đorđa, Oplenac Arhivirano 2012-06-30 na Wayback Machine-u, Pristupljeno 8. 2. 2013.
- Zvaničan sajt mauzoleja i Zadužbine na Oplencu
- Blago sa Oplenca („Politika“)
- Crkva Sv. Đorđa na Oplencu Arhivirano 2013-02-20 na Wayback Machine-u Virtuelna šetnja kroz kompletan mauzolej.
